Moje Kresy. Spór o twórczość Henryka Sienkiewicza

Stanisław S. Nicieja

Henryk Sienkiewicz – najpoczytniejszy polski pisarz i twórca mitów narodowych (w tym legendy o obronie Zbaraża) od pierwszych swych powieści budził zachwyt i entuzjazm. Z niecierpliwością czekano na każdy kolejny odcinek nowej powieści drukowanej w gazetach.

Uczono się na pamięć całych rozdziałów jego prozy. Ale miał też od początku bezkompromisowych krytyków. Na temat jego twórczości i jej recepcji społecznej jest ogromna literatura i w każdym kolejnym pokoleniu pojawiają się dziesiątki badaczy tego fenomenu literackiego. Są wśród nich hagiografowie, ale też paszkwilanci. Na jednym biegunie są dogłębni znawcy biografii i dzieła pierwszego polskiego noblisty, a na drugim często powierzchowni publicyści czy też felietoniści, niekiedy strojący się w szaty nieomylnych autorytetów. Trudno ich zliczyć i wymienić z nazwiska.

Prawem subiektywnego wyboru pragnę przywołać w najlepszych (obok Juliana Krzyżanowskiego, Tadeusza Bujnickiego i Lecha Ludorowskiego) znawców twórczości Sienkiewicza – prof. Marcelego Kosmana (rocznik 1940), związanego przez lata z uniwersytetami w Poznaniu i Opolu.

Marcelemu Kosmanowi poświęciłem esej biograficzny przy okazji przyznania temu uczonemu doktoratu honoris causa Uniwersytetu Opolskiego. Przedstawiłem tam jego wszechstronną twórczość, która liczy ponad 60 książek i 1600 artykułów naukowych oraz popularnonaukowych. Jest to jeden z najpłodniejszych polskich historyków, uczeń profesorów Henryka Łowmiańskiego i Gerarda Labudy. Jest polihistorem, wybitnym znawcą dziejów Polski, Litwy, Białorusi, Wielkopolski oraz stosunków wyznaniowych Rzeczypospolitej Obojga Narodów. Ma też w swoim dorobku kilka biografii naukowych i popularnonaukowych, m.in. księcia Witolda i Wojciecha Jaruzelskiego.